Οι φόβοι υπάρχουν από την εποχή που εμφανίστηκε ο άνθρωπος. Πρωταρχικός τους στόχος είναι η ενίσχυση της άμυνας μας, καθώς λειτουργούν σαν προειδοποιητικά σήματα και μας ενεργοποιούν να αντιδράσουμε σε έναν ενδεχόμενο κίνδυνο.
Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία: από τη γέννησή μας ως τα γηρατειά. Τα μικρά παιδιά βασανίζονται από φόβους που έχουν μεγαλύτερη ένταση από των ενηλίκων. Οι φόβοι όμως αυτοί μπορούν να αλλάζουν από ηλικία, σε ηλικία και υποχωρούν τόσο ξαφνικά και αναίτια όσο εμφανίζονται.
Κάποιοι από τους φόβους των παιδιών φαίνεται δηλαδή πως έχουν ένα εξελικτικό χαρακτήρα, αναπτύσσονται και αλλάζουν ανάλογα με την εξελικτική τους πορεία. Αυτό το οποίο ένα παιδί φοβάται καθώς μεγαλώνει, αλλάζει μέσα από την αναπτυξιακή του εξέλιξη και όπως και από την έκθεσή τους σε νέες εμπειρίες και καταστάσεις . Άρα αυτό που σήμερα φοβίζει ένα παιδί μπορεί μέχρι χθες να το άφηνε αδιάφορο ή και αντίστροφα. Παράδειγμα, οι φόβοι για τα μικρά ζώα και πτηνά. Από την άλλη καινούργιοι φόβοι μπορεί να προκύψουν από την έκθεση σε νέες και άγνωστες, άρα μη προβλέψιμες καταστάσεις.
Ο φόβος του παιδιού για το σχολείο μπορεί να ενταχθεί σε αυτούς. Ακόμα κάποιοι φόβοι αναπτύσσονται και χωρίς την έκθεση του παιδιού στο φοβικό ερέθισμα μέσα από διηγήσεις, περιγραφές, ιστορίες ή παραμύθια, οι οποίοι έχουν σαφέστατα πολιτισμικό χαρακτήρα για παράδειγμα η ιστορία του κακού λύκου. Όταν οι φόβοι επιμένουν και τείνουν να μπλοκάρουν τις συνηθισμένες δραστηριότητες του παιδιού γίνονται παθολογικοί και χρειάζεται η συνδρομή του ειδικού για να ξεπεραστούν.
Ο φόβος δεν εκδηλώνεται πάντα με τρόπο ξεκάθαρο ούτε εκφράζεται λεκτικά. Υπάρχουν όμως κάποια μη λεκτικά σημάδια που δηλώνουν έμμεσα την παρουσία του φόβου και μπορούν να κινητοποιήσουν εμάς τους γονείς όπως η παλινδρόμηση. Όταν με άλλα λόγια, το παιδί εκδηλώσει συμπεριφορά που δεν ταιριάζει με τις συνηθισμένες αντιδράσεις του, αλλά θυμίζει αντιδράσεις παιδιού πολύ μικρότερου σε ηλικία. Η αδυναμία ελέγχου της κύστης, η υιοθέτηση αφύσικης συμπεριφοράς όπως η αυπνία, οι συχνές παραξενιές και έμμονες ιδέες, η επιλογή τροφής.
Τα παιδιά έχουν φοβίες, μπορεί να εμφανιστούν ξαφνικά ή μπορεί να προκληθούν από γεγονότα που συμβαίνουν στην καθημερινότητα τους. Καθώς ένα παιδί μεγαλώνει, οι φόβοι του μπορεί να εκφράζονται διαφορετικά. Στη συνέχεια θα δούμε τους πιο κοινούς φόβους σε διάφορες ηλικίες. Πολλοί από αυτούς σχετίζονται με αναπτυξιακές αλλαγές και είναι υπαρξιακοί, καθώς είναι ενδεικτικοί της αυξημένης ανεξαρτητοποίησης του παιδιού.
Από την γέννηση μέχρι τους 6 μήνες τα μωρά φοβούνται τους δυνατούς θορύβους και τα αντικείμενα που αιωρούνται από πάνω τους. Η απουσία φυσικής, οπτικής και ακουστικής επαφής με ενήλικες τα ανησυχεί καθώς δεν είναι ικανά να συλλάβουν τη μονιμότητα του αντικειμένου ακόμα.
Στους 7-12 μήνες η ντροπή είναι κοινό χαρακτηριστικό και μπορεί να εκδηλώνουν έντονη διαμαρτυρία στην επαφή με ανθρώπους που πριν έδειχναν να αισθάνονται άνετα και ασφαλείς μαζί τους. Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος του παιδιού πρωταρχική επαφή και έχει τη μονιμότητα του αντικειμένου.
Στον 1 χρόνο ο αποχωρισμός από τους γονείς είναι ένα κοινός φόβος και πηγή ανησυχίας και συνεχίζει να υφίσταται μέχρι την ηλικία των 6 ετών. Μπορεί επίσης να φοβηθούν όταν χτυπήσουν ή από την παρουσία έντονων ήχων, όπως το καζανάκι της τουαλέτας.
Στα 2 χρόνια τα μικρά παιδιά εκδηλώνουν φόβο για τα ζώα, όπως και για μεγάλα αντικείμενα. Μπορούν να αναφέρουν ότι φοβούνται τα σκοτεινά δωμάτια με τον αποχωρισμό τη νύχτα από τους γονείς να γίνεται ιδιαίτερα δύσκολος.
Στα 3-4 χρόνια η φαντασία των παιδιών τα καθιστά ικανά να αναμένουν ότι μπορεί να συμβούν και άσχημα πράγματα. Τα όνειρά τους μπορούν να περιλαμβάνουν τέρατα και μπορεί να φοβούνται τα ζώα, τις μάσκες και αυτό τα οδηγεί να αναζητούν προσοχή, φροντίδα.
Στα 5-6 χρόνια τα παιδιά συνήθως φοβούνται τον σωματικό τραυματισμό ή τους κακούς ανθρώπους που βρίσκονται να μπορούν να βρίσκονται έξω και να τα πάρουν. Το παιχνίδι τους μπορεί να περιλαμβάνει αυτά τα θέματα και μπορεί να φοβούνται επίσης τα φαντάσματα και οι υπερφυσικά πλάσματα μαζί με τις αστραπές, τις βροντές και τους κεραυνούς.
Στα 7-8 χρόνια οι πιο συχνοί φόβοι των παιδιών σχετίζονται με το να μείνουν μόνα τους ή να αποκλειστούν. Ανησυχούν για πράγματα τα οποία μπορούν να τα βλάψουν, όπως για παράδειγμα κάποιο αυτοκινητιστικό δυστύχημα μέχρι και για ατυχήματα με το αεροπλάνο. Επίσης μπορεί να φοβούνται και το σκοτάδι.
Στα 9-12 χρόνια μπορεί να εκφράζουν ανησυχίες για την σχολική τους επίδοση και για τη σωματική τους εμφάνιση. Όπως επίσης και φόβους τραυματισμού ή θανάτου. Μερικά παιδιά σε αυτή την ηλικία μπορεί να ανησυχούν για το γεγονός ότι πρέπει να μεγαλώσουν.
Για τους εφήβους 13 -18 ετών οι προσωπικές σχέσεις αποτελούν μια πηγή ανησυχίας και σύγχυσης. Μπορεί να εκφράζουν φόβους για το μέλλον, για την ενηλικίωση, για την πολιτική, για κοινωνικά θέματα μαζί με φυσικές καταστροφές.
Η κατανόηση των φόβων αλλα και η αποδοχή τους ως κάτι φυσιολογικο είναι το κλειδί για να ξεπεραστούν. Η συζήτηση με τα παιδιά μας για ό,τι τα απασχολεί μπορεί να αποδειχθεί πολύ βοηθητική. Τωρα αν αυτοί οι φόβοι καθηλώνουν το παιδί και δεν του επιτρέπουν να απολαύσει την καθημερινότητά του θα ήταν καλό να ζητήσουμε την βοήθεια ενός ειδικού ψυχικής υγείας.